In de zomer van 2023 logeerden we een nachtje op een wijngaard in de Beaujolais. Op het terras van het bijbehorende restaurant stond een fascinerend object. Een ‘anti-hagel-kanon’ vertelde de eigenaar ons, toen we om uitleg vroegen. Een van de wapens die in de Beaujolais worden ingezet tegen de grote gemeenschappelijk vijand: hagel.
Natuurlijk is hagel een probleem voor alle wijnproducenten. Maar in de Beaujolais is de uitdaging wel erg groot. Gelegen tussen de Alpen en het Centraal Massief is de Beaujolais dè plek in Frankrijk waar bij uitstek hagelbuien ontstaan. Meer dan elders in Frankrijk en… meer dan in het verleden. De klimaatverandering breng ook hier frequentere en heftiger buien met zich mee. Rekenden wijnboeren vroeger op substantiële hagelschade eens in de tien jaar, nu kan het eens per drie jaar raak zijn. En dat kan je je hele oogst kosten. Geen wonder dus dat de wijnboeren in de Beaujolais er alles aan doen om zich te wapenen tegen deze vijand. Maar hoe doe je dat?
Altijd duur, meestal niet effectief
Wie bedreigt wordt, wil zich beschermen. En dus worden er al eeuwenlang oplossingen bedacht om hagelschade te voorkomen. Zoals dat hagelkanon dus. Het bestond eind 19e eeuw al en wordt nog altijd door sommige boeren gebruikt. De werking is simpel: ongeveer een half uur voor de vermoedelijke hagelbui, vuurt het kanon met regelmatige tussenpozen drukgolven af op de hemel. De theorie is dat de waterdruppels daardoor niet kunnen bevriezen. Lijkt mooi, maar een werking is nooit aangetoond. Bovendien zijn de kanonnen duur en veroorzaken ze veel geluidsoverlast. Wat ook kan: zorgen dat zich kleine hagelstenen vormen in plaats van grote. Een principe dat nog wel eens door de Russen wordt toegepast, om (althans in theorie) regen te maken. Een wolk wordt dan ‘geïnjecteerd’ met een stof als zilverjodide, bijvoorbeeld vanuit een vliegtuig of door het – jawel, daar is ie weer – af te schieten met een kanon. Rond deze kernen zouden zich dan kleine hagelsteentjes vormen. En die zijn beter dan grote. Helaas, ook hier zijn de kosten torenhoog en de werking onbewezen. En zo zijn er talloze methoden: anti-hagel raketten, ballonnen met een zoutoplossing… De kosten stijgen al snel tot duizenden euro’s per hagelstorm. En vergeet niet dat alles afhangt van het secuur kunnen voorspellen van het weer.
Netten dan maar?
Als je het weer niet effectief kunt voorspellen of beïnvloeden, kun je natuurlijk altijd nog je maatregelen op de grond nemen. Een net over de wijngaard dan maar? Sinds een paar jaar is het bij de productie van AOC/AOP officieel toegestaan een goedgekeurd nettensysteem te gebruiken. Na een test van drie jaar in de Bourgogne, constateerde de overheidsdienst Inao dat deze netten geen noemenswaardige invloed hebben op bijvoorbeeld bezonning en rijping. Bovendien was de bewezen effectiviteit maar liefst 90 procent! Toch heeft ook dit systeem zijn nadelen. Een wijnproducent mag het systeem pas toepassen na een formele aanpassing van de specificaties van de wijngaard, die – we zijn hier wel in Frankrijk natuurlijk – eerst moet worden aangevraagd bij de beheerorganisatie van de appelation. De kosten zijn bovendien niet mals; reken 15.000 tot 20.000 euro per hectare. En dan brengen de netten ook nog extra werk met zich mee. Voor het snoeien, ontbladeren en oogsten, moeten ze immers keer op keer verwijderd worden.
Eigen risico: 30 procent
Tot slot zijn er, naast de fysieke maatregelen, ook nog andere mogelijkheden. Hagelschade is verzekerbaar. Het zijn dure verzekeringen, met vaak een eigen risico’ van wel 30%. Vaak is maar een derde van de wijnboeren in een regio verzekerd. De afgelopen jaren zijn er echter verschillende wijnregio’s geweest die collectief actie hebben ondernomen. Ze schreven een competitie uit onder verzekeraars en bedongen zo lagere tarieven en een eigen risico van maar 10%. Bijkomend voordeel: een verzekering kan meer risico’s dekken, dus naast hagel ook vorst en droogte. In sommige regio’s steeg het aantal verzekerde wijnboeren naar ruim 60%.
VCI
Zijn verzekeringen dè oplossing voor hagelschade? Het blijft de vraag. Ook omdat deze verzekeringen de productiekosten, maar niet de marges dekken. Een wijnproducent die de helft van zijn oogst verliest door hagel, blijft dus zitten met een flinke strop. Al zijn ook daar weer maatregelen tegen te nemen. Voor elke Franse wijngaard geldt een VCI, een Volume Complémentaire Individuel. Een reservesysteem, waarbij in goede jaren een bepaald volume extra geproduceerd mag worden. Meestal zo’n 20%. In geval van een slechte oogst kan die reserve weer worden ingezet. Veel wijnboeren pleiten ervoor het toegestane volume van deze reserve te verhogen, zodat er in geval van nood een halve oogst mee kan worden opgevangen. In sommige gebieden wordt hier inmiddels mee geëxperimenteerd.